ارسال کننده: نریمان موسوی
تاریخ ارسال: 1395/3/29

 کاربرد سبک های طراحی سنتی اسلیمی و ختایی در طراحی کالاهای صنعتی

"حدود سال 1387 بود. بنده در یک میهمانی بسیار حوصله بر بودم. نه می شد کتابی در دست گرفت و وسط جمعیت مطالعه کرد و نه میهمانی را ترک کرد که باعث رنجش میزبان میشد؛ نشسته بودم و زمین را نگاه می کردم. دقتم برای تماشای زمین بیشتر و بیشتر می شد. انگار که دارد اتفاق و فرایند جالبی رخ می دهد. همینطور که در حال تماشای فرش زیر پایم بودم، شروع کرده بودم به تعقیب نقش و نگارهای روی فرش. در آن لحظه نمی دانستم که آن مهمانی در حال شکل دادن به حداقل شش سال آتی زندگیم است. خطوط را نگاه می کردم. یکی بسیار سیال و دینامیک بود. دیگری در حالی که مقدمه و موخره ای نداشت ولی به نحو معجزه آسایی در جایگاه خودش به زیبایی نقش آفرینی می کرد. زیبا بود. بعضی عین باد بودند و بعضی مانند آتش. این یکی دو ساعت که در مهمانی بودم برایم بسیار عجیب شده بود. باورنکردنی بود. حدود سی سال دنیایی عجیب و پرقدرت و زنده در فرش زیر پاهایم بود و من انگار تازه داشتم به آن پی می بردم. تصمیم گرفتم فردا صبح اولین کارم رفتن به بازار فرش و تماشای نقش و نگارهای آن باشد.

روز بعد در حال قدم زدن در بازار فرش و تاج آن یعنی سرای مظفریه بودم. هر کدام از فرش ها انگار دنیایی از حکایت بودند. بعضی وقت ها شاید برای خود شما هم پیش آمده باشد که در مسیری قرار می گیرید و انگار که سوار موجی از اتفاقات هستید همه چیز سلسله وار به پیش می رود. دروازه سرای مظفریه چشمم به نوشته ها و تابلوهای خدمات طراحی فرش افتاد. انگار راهنمای داخل غار هستند! آنها را در پیش گرفتم. پله های کهنه را طی کرده و به مغازه طراحی با نام وفائی رسیدم. پیرمردی داخل آن در حال مطالعه کتاب آنا-کارنینا بود. در را باز کرده و عرض سلام کردم. پیرمرد کتاب را تا کرده و نگاهی به من کرد و گفت بفرمایید. همانطور سرپا شروع به شرح ماوقع مهمانی دیشب کردم. پیرمرد شریف که اسمش استاد وفائی بود درخواست کرد که درب را بسته و بنشینم. کتاب را تا کرده و روی میز گذاشت. آنچه که ذهن مرا از شب گذشته به خود مشغول کرده بود را با او در میان گذاشتم. گفتم استاد رشته من طراحی صنعتی است. احساس می کنم در طراحی فرش پتانسیل عجیبی وجود دارد که شاید اگر در طراحی صنعتی استفاده شود بشود به نتایج خیره کننده ای رسید. قبل از اینکه جمله را ادامه دهم انگار که حرف دل او را زده باشم، با دستش اشاره ای در باب تایید استنباطم کرد. صحبتمم را قطع کردم و ایشان ادامه داد که صبح مسیر کار که می آمد یک خودروی L90 را دیده است (آن روزها تازه به بازار آمده بود) و اینکه این خودرو چقدر از روح و ذوق هنر به دور بوده و با دیدنش دلش گرفته است و اینکه طراحی کالاهای صنعتی چقدر بی روح دارد می شود گفت. صحبت از سماورهای قدیمی و چرخ خیاطی های سیاه چینی (که شاید همه مان زمانی در خانه داشته ایم) کرد. درد دلش درباره بی روح شدن طراحی های صنعتی دلیلی شد که با انرژی خاصی شروع به راهنمایی ام کرد و در ادامه بابت راهی که قرار بود در شش سال آتی هدف اصلی ام باشد از کلمات کلیدی که تا آن موقع حتی اسمش را هم نشنیده بودم مانند اسلیمی و ختایی صحبت کرد. این صحبت بسیار متاثر کننده در زندگی من حدود سه ساعت طول کشید تا وقت اذان شد و استاد قصد رفتن داشت. به محض خروج از دفتر طراحی فرش ایشان به سمت بزرگ ترین کتاب فروشی شهر رفته و با کلماتی که شنیده و یادداشت کرده بودم دیگر می دانستم باید به دنبال چه چیزی باشم. تمامی کتب تذهیب و طراحی فرش و حتی تاریخ فرش و ... را که در بازار بود خریداری کرده و شروع به مطالعه کردم."

مطالب و تصاویری که تقدیم می گردد نتیجه همین تحقیق می باشد:

از زمان امپراتوری ساسانیان به عنوان پایه گذاران سبکِ تلفیقی از اسلیمی و ختایی، تاکنون بیشتر از پانزده قرن هست که این سبک ها بازیگر اول و قدرتمند طراحی در کل منطقه خاورمیانه می باشند. ولی این مساله همیشه محدود به استفاده از آن به عنوان نقش و نگار بر روی در و دیوار کاخ ها و بناهای مذهبی و نیز فرش و قالی زیر پایمان بوده است. تلاش این کانسپت آزمون پتانسیل این سبک ها برای استفاده در دنیای سه بعدی زندگیمان و در قالب کالاهای زندگی مدرن امروزی نظیر خودرو و قایق و وسایل خانگی و حتی بنای معماری می باشد. امید است آورده اصلی این تحقیق آغاز تلاش برای بازیابی و بازسازی فرهنگ مادی (Material Culture) ملت های خاورمیانه باشد که از زمان پیدایش انقلاب صنعتی در غرب به شدت زیر سایه سبک های طراحی و زندگی غربی (که بسیار هم محترم هست) گم شده است. بسیار ضروری و شایان ذکر است که بی شک بدون یاری و پیگیری ها و نقدها و قلم هنرمندانه همکاران طراح صنعتی عزیز این امر میسر نخواهد شد و این تحقیق هم در گوشه ای از زمان محو خواهد شد.

در جریان این پروژه دو مشکل اساسی پیش رو بود. مشکل اول این بود که تا آن تاریخ حتی یک آبجکت سه بعدی اسلیمی و ختایی به بازار نیامده بود. چه به صورت محصول مصرفی و چه به صورت کانسپت. بنابراین نقطه شروعی که بتوان خط را از آنجا آغاز کرد و کشید وجود نداشت. مشکل دوم درباره خود سبک ها بود که در حقیقت منطقه خاکستری بین سبک ها منطقه کوچکی نبود. در طی قرن ها و توسط طراحان مختلف ایرانی و غیر ایرانی، آیتم ها و المان های سبک ها باهم درآمیخته بودند. به عبارت دیگر اشکال و فرم هایی هستند که نمی توان با اطمینان گفت اسلیمی هستند یا ختایی؟ غربی هستند یا ایرانی؟ ولی به هرحال همه اینها حاکی از یک خبر خوش بودند که این جزایر هنوز کشف شده نیستند و جا برای تحقیق فراوان دارند. چالش دیگری که در مسیر تحقیق پیش رو بود این بود که آیا باید از سبک ها و خطوط تولیدی اش استنباط کرد (الهام گرفت) یا مستقیما و بدون هرگونه تغییر و فنی سازی از خطوط استفاده کرد؟ با وجود این محدودیت ها و تصمیماتی که باید اتخاذ می شد، پس از فراگیری سبک های اسلیمی و ختایی شروع به استفاده و طراحی خطوط و نقوش آنها در پکیج ها انجام شد. (کلمه پکیج از کتاب طراحی خودرو به نام H-Point برگرفته شده است. به نوعی به عنوان اسکلت فنی آبجکت هم می توان در نظر گرفت.) از ابتدای تحقیق، تصمیم طراحی یک ست بر اساس کانسپت بود و نه فقط یک نوع محصول. چرا که ست می تواند تصویرگر سبک زندگی باشد در حالی که یک آبجکتِ تنها حتی می تواند زاییده یک تصادف باشد.

اولین طرح حاصل از این تحقیقات درباره خودرو بود. پکیج فراری موتور عقب-وسط را با همان ابعاد و فاصله بین محورها (لی آوت فراری) ابتدا توسط برنامه اتوکد استخراج شده و سپس طراحی شروع شد. درباره پکیج، به عنوان مثال و در طی طراحی استریم لاین بیرونی خودرو، زاویه شیشه جلو، محدود به بالای 29 درجه شد زیرا شیب کمتر از این درجه با محدودیت های تکنولوژی امروز باعث خمش (distortion) تصویر و خطای دید برای راننده می شود. فضاهای ارگونومیکی مانند فضای بین چرخ جلو و جای پاها را بر اساس ابعاد سیستم رک-پینیون با کمک هیدرولیکی محاسبه شد.

تصاویری از منابع مطالعاتی و اسکچ های مقدماتی:

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

درباره استفاده مستقیم از سبک یا استفاده استنباطی (الهام گرفتن) از آن تصمیم بر این شد که هر دو پیش برده شود. همچنانکه در تصاویر مشاهده می کنید داخل خودرو کاملا منطبق بر فرمول های اسلیمی و ختایی می باشد در حالی که در بیرون، هم از خطوط فرمولی اصلی (در قسمت درب صندوق عقب و درب موتور عقب) و هم از خطوط استنباطی استفاده شده است. رینگ های خودرو از گل ختایی الهام گرفته شده است. به همین ترتیب و با همان محدودیت ها و چالش ها، طراحی قایق و آبجکت های دیگر انجام شد که در تصاویر ارائه شده اند. تعقیب مسیر تحقیق و طراحی کانسپت، از طریق دنبال کردن استحاله فرم ها و خطوط در تصاویر بهتر و گویاتر از ارائه کلمات است.

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

طراحی خودرو اسلیمی

آنچه که در طی این فرایند نتیجه گیری شده است، پتانسیل بی نهایت بالای سبک های جادویی اسلیمی و ختایی در نقش آفرینی در طراحی کالاهای زندگی می باشد. نظم سبک، دینامیک و قدرت ایجاد شده در خطوط و نیز تنوع طرح ها و نقش ها آنقدر زیاد و وسیع است که پی بردن به رموز این سبک ها تلاش و پیگیری بسیاری از طراحان صنعتی ایرانی را می طلبد. امید است منتظر این نباشیم که خارجی ها بیایند و برایمان آنچه را که داریم، اکتشاف کنند! همانند آنچه که درباره اجداد و پیشینیانمان کردند و چه بسا که خیلی چیزها را نگفتند و بس هزینه هایی که در این مسیر دادیم.

پی نوشت:
این مطلب توسط جناب آقای نریمان موسوی فارغ التحصیل دانشگاه METU بر مبنای مطالعات و تجربیات شخصی و با وساطت وب سایت طراحی صنعتی ایرانی، تدوین و ویرایش شده است. خواهمشند است در انتشار این مطلب، با لینک به مطلب اصلی حقوق مولفین را رعایت نمایید.

انیمیشن هایی از طرح نهایی:

 #code#


تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/content/?id=1431&rnd=4593