استانداردهای طراحی روشنایی

نیازهایی که سیستم روشنایی باید تامین نماید:
- نیازهای روحی
- کارایی شغلی
- راحتی دید
- قابلیت دید
- زیبایی شناسی
- ارتباط انسانی
- بهداشت، ایمنی و راحتی

پیامدهای کار تحت سیستم روشنایی نا مطلوب:
- خستگی چشم
- مشکل در تطابق و دید اشیاء و رنگ ها
- کاهش بهره وری و کارایی شغلی
- خیرگی و صدمه به شبکیه
- افزایش حوادث
- اختلالات اسکلتی عضلانی

رفتارهای امواج نوری:
- بازتابش
- تفرق
- انحراف
- تداخل
- شکست

تامین روشنایی با به کارگیری منابع طبیعی یا مصنوعی انجام می گردد. اولویت با منبع طبیعی خورشید است اما کار در مکان هایی با عمق زیاد و یا در ساعات نامناسب امکان استفاده از روشنایی خورشید را محدود و گاه غیرممکن می نماید. لذا می توان به روش های فنی و با استفاده از اصول طراحی فنی با استفاده از منابع الکتریکی روشنایی کافی و مطلوبی را تأمین نمود. شدت روشنایی خورشید در یک روز تابستان 100000 لوکس است.

اصول طراحی روشنایی طبیعی (با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران):
- طراحی بنا باید به گونه ای باشد که پنجره های اصلی در سمت جنوب، جنوب غربی و جنوب شرقی قرار گیرند.
- در صورتی که امکان طراحی پنجره در سمت جنوب نباشد بایستی از پنجره های سقفی که به صورت قائم نصب شده باشند کمک گرفت. نصب پنجره های سقفی افقی مشکلات زیادی را از نظر ایمنی و هدایت تابش مستقیم خورشید در پی خواهد داشت.
- ترتیبی اتخاذ گردد که عمق فضا (فاصله پنجره از ضلع مقابل) به حداقل ممکن کاهش یابد. در صورت لزوم پنجره های قائم سقفی می تواند مفید باشد.
- پوشش سطوح داخلی باید دارای رنگ و ضریب انعکاس مناسب برای توزیع بهتر روشنایی باشد. برای کف ضریب انعکاس 0.3 و برای دیوارها 0.5 و سقف 0.7 پیشنهاد می شود. لازم است که همواره نظافت دیوارها و کف صورت پذیرد.
- کلیه دستگاه ها و تجهیزات و لوازم باید دارای پوشش رنگ ملایم با ضریب 0.5 بوده و دائما نظافت گردند.
- استفاده از دستگاه ها و ابزارهای با وجود سطوح براق به دلیل بازتابش شدید نور و ایجاد خیرگی مجاز نیست.
- پنجره ها باید تا نزدیکی سقف ادامه داشته باشند زیرا در این حالت بازدهی بهتری دارند.
- مساحت پنجره ها باید برای نورگیری مکان کافی باشد.
- ارزش پنجره های شمالی یک سوم پنجره های جنوبی و ارزش پنجره های شرقی و غربی نصف آن هاست.
- وجود مانع، سایبان، پرده و کثیفی شیشه ها می تواند تا حدود زیادی بازدهی پنجره ها را کاهش دهد.
- استفاده از شیشه مات برای جلوگیری از تابش نور با درخشندگی بالا روی سطوح داخلی توصیه می کردد.
- برای روزهای ابری و ساعات اول و آخر روز باید روشنایی مصنوعی نیز به طور مکمل پیش بینی شود.

در سیستم روشنایی مطلوب باید:
1. متوسط شدت روشنایی مطابق استاندارد باشد.
2. اصول کلی طراحی (تعداد چراغ، ارتفاع طراحی، چیدمان) رعایت شده باشد.
3. تناسب نوع منابع روشنایی (از نظر رنگ دهی و تناسب با کار)
4. ضریب انعکاس و درخشندگی سطوح داخلی در حدی باشد که سبب آزار کارکنان نشود.
5. سایه روشن محسوس نداشته باشد (یکدستی توزیع روشنایی)
6- نگهداری سیستم روشنایی مطلوب و تعویض به موقع لامپ های سوخته انجام شده باشد.

استانداردهای اندازه گیری:
شدت روشنایی یک لوکس عبارتست از روشنایی حاصل از تابش یک لومن بر سطحی به مساحت یک متر مربع. لوکس متر وسیله اندازه گیری « شدت روشنایی» با واحد lux می باشد، دستگاه مورد نظر، شدت نور بر سطح سنسور را حس نموده و با توجه به ضرایب تبدیل اختصاص داده شده به دستگاه دیجیتالی شدت روشنایی محلی که سنسور در آن واقع است را نشان می دهد.

در استانداردهای مهندسی برای هر مکانی با توجه به کاربری آن میزانی از شدت روشنایی در نظر گرفته شده است که جداول آنها به تفکیک کاربری های متفاوت، حداقل و حداکثر و شدت روشنایی مورد نیاز و حتی شدت روشنایی پیشنهادی را معین کرده است و بر اساس آنها می توان شدت نور یک محیط را به صورت استاندارد با نرم افزارهای کامپیوتری dialux یا calclux و یا به صورت دستی محاسبه و طراحی کرد.

از نظر فنی دانستن اینکه یک سطح تا چه اندازه زیر تابش نور قرار گرفته مهم است، زیرا انسان مایل است بر روی این سطح، اشیاء را بدون خسته کردن چشم با تابش نور معینی ببینید. از آنجا که چشم قادر به تعیین شدت روشنایی نیست، برای سنجش آن از دستگاه کوچک لوکس متر استفاده می شود.

 

ضریب بازتابش (%)	رنگ
0.80	سفید
0.65	زرد
0.50	صورتی روشن
0.45	آبی روشن
0.40	قرمز روشن
0.15	سبز تیره
0.15	قهوه ای تیره
0.05	سیاه

خصوصیات مکان	مثال	شدت روشنایی مورد نیاز Lx
مکان هایی با  تردد محدود افراد	انبارها یا زیرزمین ها و راهروه	50 تا 150
کارهای غیر دقیق یا خشن	بارگیری و تخلیه الوار یا تایر	200-150
کارهای با دقت متوسط	کارهای خدماتی و تولیدی	300-200
کارهای دقیق	کارهای تحریری یا مونتاژ قطعات	500-300
سطح خیابان در شب		30
سالن های تعمیر قطعات	تعمیر ساعت، نقشه کشی	750-  800

منابع:
http://alhc.qums.behdasht.gov.ir/%5Cuploads%5C186_416_Lighting%20golmohammadie.ppt
http://www.tebyan.net/index.aspx?pid=851&consultationID=547769

تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/content/?id=759&rnd=5933