ارسال کننده: فرامرز نحوی
تاریخ ارسال: 1386/9/14

 انقلاب صنعتی The Industrial Revolution

مجموعه دگرگونی های فنی، صنعتی، اقتصادی و اجتماعی که از سال 1750 تا 1850 در انگلستان به وجود آمده و به کشورهای دیگر راه یافت، انقلاب صنعتی نامیده می شود.

انقلاب صنعتی

در این مدت اقتصاد وابسته به کشاورزی و صنایع دستی به اقتصاد وابسته به صنعت و تولیدات ماشین تبدیل شد. به عبارت دیگر به تدریج نیرو و کار ماشین جای نیروی کار انسان و حیوانات بارکش را گرفت. پیش از انقلاب صنعتی، حدود 90 درصد مردم در روستاها زندگی می کردند و به کشاورزی و کارهای دستی روستایی مشغول بودند. در شهرها هم کارگاه های کوچک وجود داشت. در بعضی جاها هم از نیروی باد و آب استفاده می شد. انقلاب صنعتی به دنبال استفاده عملی از یافته های علمی نیز ثروت و سرمایه های هنگفتی که از مستعمرات به انگلیس منتقل می شد، در آن کشور به وجود آمد.

انگلیس از معادن زغال سنگ و آهن بسیار غنی بهره می برد و همین دو ماده ی اساسی سبب تولید فراورده های صنعتی فراوانی شد که پیشرفت بازرگانی و اختراع وسایل حمل و نقل و سود سرشار کارخانه داران را در پی داشت. اختراع ماشین ریسندگی و بافندگی، ماشین بخار، لوکوموتیو بخاری و موتورهای الکتریکی در حمل و نقل، کشاورزی و روابط اجتماعی دگرگونی هایی وسیع به وجود آورد. دامنه ی این تغییرات ابتدا کشورهای اروپا و سپس امریکا را گرفت و اکنون سراسر کره زمین را در برگرفته است.


انقلاب صنعتی (1830-1760):
در مورد سرآغاز انقلاب تکنولوژی به داستان پسری خیال پرداز اشاره می شود که با مشاهده ی حرکت سرپوش کتری در حال جوشش به نیروی بخار پی برد یا با بافنده ای فقیر که به چرخ ریسندگی همسرش خیره شده بود و با تعجب مشاهده کرد که چرخ حتی پس از معلق شدن بر روی زمین در حال تاب خوردن است.

این دوره در عین حال که از مخترع حمایت می کرد و برای یک دوره ی زمانی معین امتیازها و حقوقی ویژه را برای او در نظر گرفت، راه را بر نو آوری های  جدیدتر می بست. برای مثال، جیمز وات توانست به مدت ربع قرن مهندسان دیگر را از ساختن انواع جدید ماشین بخار حتی اگر امتیاز آنها به خودشان تعلق داشت، باز دارد.

در سده ی هجدهم و اوایل سده نوزدهم کار فرمایان بسیاری بودند که به سرعت عوامل تولید را به شیوه ای جدید ترکیب می کردند مشتاق کشف بازارهای تازه بودند و از هر فکر جدید استقبال می کردند. دکتر جانسون درباره ی این دوره می نویسد: دوره، دوره ی نو سوادی است تمام امور جهان به شیوه ای نو انجام می شود، اعدام ها به روش تازه صورت می گیرد.

بارز ترین عرصه ی تحول در انقلاب صنعتی، قرار گرفتن ماشین در خدمت تولید بود که شیوه تولید را از تولید دستی به تولید کارخانه ای متحول کرد.

بیشتر اختراعات به دنبال رشته ای طولانی از آزمایش ها و خطاها پدید آمده است و در بسیاری از آنها از دو یا چند فکر یا فرایند مستقل پیشین استفاده شده و ذهن مخترع از ترکیب آنها با یکدیگر مکانیسمی کم و بیش کار آمد تر و پیچیده تر به وجود آورده است. برای مثال، کرامبتن از ترکیب ماشین بافندگی جنی با ماشین بافندگی استوانه ای ماشین بافندگی مول را به وجود آورد. ریل آهن که از مدت ها پیش در  معادن زغال مورد استفاده بود به لوکوموتیو وصل گردید و راه آهن به وجود آمد. در این قبیل موارد که با جهش های به اصطلاح برشی یا ترکیبی روبه رو هستیم، نقش عامل شانس و تصادف تقریبا بسیار ناچیز است. برآوردهای نادرست دیگری هم از پیدایش انقلاب صنعتی به عمل آمده که همگی گمراه کننده است، می گویند اختراع ها دستاورد افراد نابغه است و نه محصول فرایند اجتماعی.

انقلاب صنعتی از دید کارل مارکس:
کارل مارکس در تحلیل چگونگی رخ دادن انقلاب صنعتی و ورود جهان به عصر صنعت سیر زیر را پیش رو می نهد. مارکس می گوید تغییرات اقتصادی در جوامع فئودالی که با ایجاد شهرهای کوچک و بزرگ و رونق تجارت و صنعت همراه بود، سبب تغییر در نیروهای تولید جوامع فئودالی، که پیش از آن به صورت ارباب دهقان بود به سرمایه دار (کارخانه دار) کارگر شد و با پیدایش این نظام اقتصادی جدید و رشد طبقه سرمایه دار، تضاد طبقاتی سرمایه دار زمین دار شکل گرفت که با برتری سرمایه داری روبه رو شد. (مانند انقلاب 1789 فرانسه).

انگلیس، ملت قدرتمند:
اولین انقلاب صنعتی در بریتانیا به وقوع پیوست، زیرا که این کشور واجد تمامی شرایط لازم نظیر: اختراعات جدید، زغال سنگ، آبراه، پول، بازار مناسب و کشاورزی پیشرفته بود. بریتانیا ثروتمندترین کشور دنیا شد زیرا که اولین انقلاب صنعتی آنجا روی داد. در سال 1850 نیمی  از کشتی های اقیانوس پیمای دنیا، متعلق به بریتانیا و نیز طول راه آهن بریتانیا برابر طول تمامی خطوط راه آهن در سرتاسر دنیا بود. ولی کشورهای دیگر نظیر آلمان و ایالات متحده که بعدها انقلاب صنعتی در آنها شروع شد، در اواخر دهه 1880 میلادی از لحاظ صنعت از بریتانیا جلوتر بودند.

اختراع عمدتا در جامعه ای صورت می گیرد که به جای توجه صرف به هدف های مادی در صدد ایجاد مخازن فکری باشد. جریان اندیشه ی عملی انگلیس از آموزش های فرانسیس بیکن آغاز گردید و نبوغ بویل و نیوتن موجبات گسترش آن را فراهم ساخت.

چرا انقلاب صنعتی زودتر به وقوع نپیوست؟
در نیمه نخست سده ی هجدهم ابتکار و نو آوری زیادتر بود اما زمان لازم بود تا این اختراعات به ثمر بنشیند. بعضی از نخستین اختراع ها ناکام ماند، زیرا درباره ی آنها به درستی فکر نشده بود. اما ناکامی تعدادی بیشتر از نوآوری ها بدان دلیل بود که مواد مناسب برای تحقق بخشیدن آنها در دسترس نبود، مهارت لازم وجود نداشت، کارگران خود را با ان دمساز نمی کردند یا اجتماع در برابر دگرگونی مقاومت به خرج می داد. صنعت ناچار بود در انتظار بماند تا سرمایه به مقدار کافی فراهم شود چون این امر از پیش شرط های ضروری ایجاد جامعه های صنعتی است. صنعت ناچار بود در انتظار بماند تا تفکر ترقی و پیشرفت از حالت بسته در ذهن   عده ای محدود به حالت باز در ذهن عده ای زیادی از مردم فراگیر شود. در سال های 17001760 در بریتانیا، انقلابی چه در زمینه شیوه تولید و ساختار صنعت و چه در حوزه ی زندگی اقتصادی و اجتماعی مردم به وقوع نپیوست.

انقلاب صنعتی را نباید به عنوان دوره ای از زمان در نظر گرفت. این انقلاب جنبشی است که خواه در انگلستان پس از سال 1760 روی داده باشد یا در ایالات متحده امریکا و آلمان پس از سال 1870 یا در کانادا و ژاپن و روسیه در زمان ما، در هر حال دارای آثار و ویژگی های همانند است.

در همه جا، با رشد جمعیت با به کارگیری علوم در صنعت و با استفاده شدید و گسترده از سرمایه همراه نبوده است و تبدیل جماعت  روستایی به شهری و پیدایش طبقه های اجتماعی جدید را به همراه داشته است.

آینده  انقلاب صنعتی:
تاریخ دان کلود فولن می نویسد: «انقلاب صنعتی پدیده ی مستمری است که در جلوی چشمان ما جریان دارد، ما باید در یابیم که این فرایند که آغاز شد هیچ حد و مرزی نمی شناسد».

در بخش هایی از آسیا، امریکای جنوبی و آفریقا انقلاب صنعتی تازه باید آغاز شود. این کشورهای توسعه نیافته، مشهور به جهان سوم، از تاریخی رنج می برند که در آن در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم کشورهای  اروپایی و ایالت متحده از آنها به عنوان منابع مواد خام استفاده کردند. کشورهای صنعتی شده فعالانه از پیدایش صنعت داخلی در جهان سوم جلوگیری کردند چون نمی خواستند رقبا منافع مورد نیاز کارخانه های خودشان را از دست آنها خارج کنند.

منابع:
انقلاب صنعتی، جیمز آ. کوریک / ترجمه مهدی حقیقت خواه
انقلاب صنعتی، ت، س، اشتن/ ترجمه احمد تدین
http://daneshnameh.roshd.ir



تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/content/?id=180&rnd=4227