بیودیزاین، طراحی ارگانیک، بیومورفیک

بیودیزاین واژه ای است که توسط لوئیجی کولانی و به عنوان یک نظریه ی مخالف طراحی «های تک» (Hi tech) خلق شده است. بیودیزاین نوعی از طراحی است که بر مبنای واقعیت های موجودات زنده در طبیعت صورت می گیرد. کولانی از این بیم ناک است که بسیاری از محصولات «های تک» امروز در تضاد با قوانین طبیعت قرار دارند. او عقیده دارد که انسان ها مجبور شده اند تا خود را با ماشین ها وفق دهند، زیرا تکنولوژی هنوز به شکل کافی تکامل پیدا نکرده است و بسیاری از ایده ها و تفکرات بر اساس قوانین طبیعی شکل نگرفته اند. (اصل فلاح1387:34)

بیودیزاین، ارگانیک دیزاین و بیومورفیک همه، یک مفهوم را در واژه های مختلف در بر دارند و یک هدف را دنبال می کنند که در ادامه به آن می پردازیم.

برای ریشه یابی "بیومورفیک" در طراحی صنعتی، باید به گذشته های بسیار دور رجوع کرد. زمانی که انسان به طبیعت نگاه می کرد، از آن الهام می گرفت و مانند آن می ساخت؛ زمانی که تنها معلمش برای ساختن وسایلی که نیازهایش را برطرف می کرد و به آرزوهایش پاسخ می داد، طبیعت بود: "به مانند طبیعت".

بیومورفیک در غالب جنبش های مشخص را می توان مربوط به دهه ی 40 میلادی برگزاری مسابقه و نمایشگاه موزه ی هنر مدرن نیویورک با عنوان "طراحی بیومورفیک برای تجهیز خانه" (1942م) دانست. زمانی که خط های ملهم از "طبیعت پیچان آرنوو" با "منطق گرایی" فونکسیونالیسم تلفیق شد و طراحان پس از چند دوره تجربه ی الهام از عملکرد و فرم های طبیعت خصوصاً برای بهینه سازی حرکت وسایل نقلیه، از خودرو و هواپیما گرفته تا کشتی ها و زیردریایی ها به استفاده از فرم ها و شکل های طبیعت در طراحی محصولات و لوازم زندگی انسان ها روی آوردند.

در این بین، رشد صنعت و تکنولوژی مواد و روش های ساخت نیز تأثیر به سزایی در شکل گیری فرم های بیومورف داشت. ساخت و تولید انواع پلاستیک هایی که به سرعت به شکل های مختلف ساخته می شدند، برش و شکل دهی کنترل شده ی کامپیوتری، قالب گیری های به صرفه تر فلزات نسبت به گذشته، همه از جمله مواردی بودند که دنیای طراحی را به سوی ایجاد خط ها و انحناهایی بردند که به صورتی منطقی و متناسب شده، از جان داران برگرفته می شد. خطوط راست و گوشه دار که مصنوعی به نظر می رسیدند، در آن جایی نداشت و بافت های به کاررفته برای سطح محصولات، لزوماً شبیه به بافت های طبیعی نبود. اما از نظر بصری، رنگ و رویه ی این محصولات یا با الهام از طبیعت طراحی می شد و یا مستقیماً از طبیعت شبیه سازی می گردید.

بیومورفیک را این گونه تعریف می کنند: "سبکی در طراحی که در آن، شیء طوری فرم و شکل داده می شود که یک موجود یا مخلوق ارگانیک و زنده را بازنمایی کند."

از طراحان شاخصی که بیومورفیک را چهارچوب دار کرده و قوام بخشیدند، می توان به لوئیجی کولانی (Luigi Colani)، مارک بیلی (Mark Bayley)، فیلیپ استارک (philippe Starck) و ایسامونوگوچی (Isamu Noguchi) اشاره کرد.

مایک جونز در کتاب Industrial design peflection of a century گردآوری jocelyn،denoblet درباره ی بیودیزاین می گوید:
« در نوامبر سال 1985 مجله دیزاین Design، سه تصویر با عنوان های شرحی خود با نام" فراگ پرینتز" (Frog prints) منتشر نمود. آن سه دوربین عکاسی بیومورفیک، که براساس اشکال انسان، ماهی، حیوانات و درختان مدل سازی شده بود حتی یک صفحه هم به خود اختصاص نداده بودند. فقط یک دهه بعد طرح های لوئیجی کولانی اولین قدم های انقلابی را در طراحی ارگانیک توسعه محصولات خود را نشان داد که یکی از آنها را Canon و چند کمپانی دیگر را در هزاره جدید مشتری مداری قرار داد.

همان طور که دهه هشتاد به پایان می رسد و به دهه نود می رسیدیم و درباره ماهیت "پست مدرنیسم" و اینکه " طرح خوب" می تواند هنوز وجود داشته باشد به بحث می نشستیم، ارگانیک دیزاین، یا بیو مورفیسم، شکل گرفت.

از عدسی های دوربین ها گرفته تا سخن گویان تجهیزات صوتی، همگی از مناسب بودن انحناء های پیچیده هندسی به کار رفته در طرح بیومورفیک برای مشتریان سخن می گفتند. دیگر سادگی جعبه های فلزی سیاه و سفید و قهوه ای و اسباب بازی هایی که با استفاده از رادیوها و وسایل الکترونیکی مدرن کار می شوند نبود. برای فروش، قفسه نه تنها باید کوچک می بود بلکه شکل می داشت، به سیالیت هندسه همانند طرح های منحنی واری که در فضای سه بعدی صفحه نمایش خود را عرضه می داشت.

در همان اواسط دهه هشتاد، یعنی پس از آنکه اتوره سوتساس (Ettore Sottsass) در سالن د موبیل با مجموعه ممفیس خود طوفان به پا نمود، و پس از آنکه معماری با عزمی راسخ پست مدرن گشت، و خیلی پس از آنکه ساآرینن (Saarinen)، ایمز(Eames) و مولینو (Mollino) از اشکال ارگانیک در کارهای خود استفاده بردند، نمونه های Canon به نظر انقلابی و خارق العاده آمدند.

طراحی جدید دهه هشتاد تحت سلطه کالاهای لوکس قرار گرفته بود. حتی تصاویر رسانه ای مبلمان ایتالیایی که در بسیاری از مجله ها بسیار برجسته می نمود،  بسیار بیشتر از تولید واقعی آن بود. در واقع مجموعه تولید شده از آنها تک بود؛ زیرا که برای تبلیغات تولید شده بود نه سود دهی.
 
سازندگان صنعتی کالاها در اروپای غربی، آمریکا و سواحل اقیانوس آرام حتی زمانی که از حسن های "طراحی خوب" اطمینان حاصل نمودند، با قیمت و عملکرد فنی بهتر آنها رقابت می نمودند. در خرید دوربین ها، ضبط صوت و فرهای میکروویو جدید، تنها تعدادی از مشتریان ممتاز از روی "شکل محصول" به خرید می پرداختند و اکثر مشتریان براساس آنهایی که عکس های بهتری می گرفتند، کیفیت بهتر صدا را ایجاد می نمودند و غذاهای آماده شان را شبیه به غذای واقعی درمی آورد انتخاب می نمودند و آنها را به قیمتی پائین تر از پارسال می خریدند.

"طراحی خوب" که آن موقع این اسم بر آن نهاده شده بود، خواستار متابعت عملکرد از فرم با کناره هایی تمیز و خطوطی مرتب شد. در آن زمان مقالاتی درباره محصولات Sony نوشته می شد مثلاً درباره ریشه های جوان مهندسی و تکنولوژی جدید کمپانی پس از جنگ با محبت سخن می گفتند. دلیل این مدعا را تصاویر زیبای رنگی، سبکی ویدئو ضبط سیاه رنگ و دستی بودن دوربین ویدئویی آن بود.

نگاهی به مغازه ها و انبار وسایل الکترونیکی سال 1993 نشان می دهد که موقعیت کاملاً تفاوت نموده است. طرح ارگانیک با رشدی ناگهانی نظم پیشین را با کمک لوئیجی کولانی پشت سر گذاشت. فرم های تجسمی اشیایی که کولانی با بیومورفیک طراحی نموده بود و ماشین هایی که با استایل ایرودینامیک حرکت نمایند واکنشی صریح به جبرگرایی سخت و کاربردگرایانه طراحی آلمان بود. وی پس از آنکه از برج آلمانی خود برای سفری به ژاپن حرکت نمود، در برن مسکن گزید و در همین زمان برای طراحی هدفون های سونی وظیفه ای منحوس را به عهده گرفت. کولانی در اوایل دهه هشتاد از طریق عامل ژاپنی خود، شرکت او دی اس (ODS)، به Canon رفت.

برای Canon، کولانی فردی بود که از طرف خدا برای آنها فرستاده شده بود. او به طراحی مجموعه تی، که از جمله تک لنزهای کاملاً جدید دوربین ها در دهه 1980 بود، پرداخت. و این زمانی بود که دوربین های SLR در بازار بین الملل، هم سودمند تر و هم قابل رقابت تر بود.

در سال 1983 گفته کولانی "ماشین ها باید با انسان مطابقت داده شوند" با گفته شرکت Canon "دوربین های Canon بیشتر و بیشتر به شکل دست انسان در می آیند" همسو گشت. Canon از طراح خود خواست تا پروژه تحقیقی روی طراحی دوربین هایی برای آیندگان را به انجام رساند. (denoblet1993:283&284)

«همان سال کولانی 5 مدل با اندازه های طبیعی ارائه نمودکه طرح پیشنهادی او را برای انواع دوربین ها دربرداشت که Canon تصمیم گرفت تا در تبلیغات خود از آنها با عنوان 5 سیستم نام ببرد. قبلاً چنین نتایجی به دست نیامده بود. اشاره واضح به گرفتن استایل کار از طبیعت آنها را شبیه به اشکال آبزیان نموده بود تا استوانه ای، مکعبی و هرمی شکل.

کانسپت های پنج گانه کولانی برای Canon در سال 1983

مدل ها شباهتی نیز به نقاشی های درندگان قرون وسطی بودند که هنوز هم کشف آنها عجیب به نظر می رسد و کاملاً هم افسانه ای نیستند. به عنوان مثال دوربین "های پرو" (Hy-Pro) آمیخته شده از صدفی با موتور جت مانند در دوربین اس آر ال است، با دریچه ی لنزها که از پوششی پلاستیکی و موج وار بیرون زده که تصویریاب ال سی دی را نیز در برگرفته که برای عکاسان حرفه ای طراحی شده است. دوربین "لیدی" (Lady) نیز برای مبتدیان طراحی شده با شیارهایی واضح برای انگشتانی بی تجربه و دوربین فراگ، دوربینی اس آر ال، که شکل قورباغه را تقلید نموده است و شبیه به وسیله ای زیر آبی برگرفته از کارتون های علمی تخیلی با برآمدگی هایی که در طرفین آن قرار داده شده است، می باشد.

هیچ تصوری دقیقی از آنکه دوربین ها در آینده چه شکلی خواهند بود نداریم. حتی کولانی نیز تصوری از آنکه به چه زودی دوربین ها به فرم بیومورفیک درمی آیند ندارد. اگر چه Canon از این تصورات بسیار خوشنود بود ولی هیچ وقت آنها را تولید نکرد. همچنان که هنوز با فلسفه کولانی خود را هماهنگ می دید از او خواست تا طرحی برای مجموعه تی90 بریزد که از همه بالاتر باشد. در همان زمان بود که Canon از تیم طراحان خود خواست تا طرحی در رقابت با طرح کولانی بریزند.

بنا به گفته واتارو ناگاساکا (سرپرست گروه طراحی سونی) در نهایت نه بازنده ای بود و نه برنده ای. او می گوید: "ما تصمیم گرفتیم تا جوانب عالی هر دوطرح را با هم ادغام نماییم" و در نهایت مدل نهایی را تیم کانون آزمایش نمود. نوک آن با پیشنهاد آقای کولانی درست شد و بخش ساده و کاربردی دستگیره آن و بدنه آن را تیم طراحان پیشنهاد کرده بود.

دوربین ها و محصولات بعدی که با بیومورفیسم تطبیق یافته اند، ترکیب فرم های دوار و کنترل های بسیار حس گرا را گسترش دادند. تلفن های تصویری پاناسونیک، دوربین های ایپوکا (Epoca) ی جایزه برده ی کانون، تجهیزات صوتی YAMAHA و حتی دوربین های تصویربرداری و ضبط سونی هنوز هم از کولانی-کانون متابعت می نمایند. (denoblet1993:285)

فناوری ایجاد طرح های ارگانیک با متریال های طبیعی و دست ساز مانند سرامیک، شیشه و چوب همیشه در دسترس بوده است. پیشروترین محصولات ارگانیک امروز در مبلمان و ظروف غذاخوری بوده است. تصادف نبود اگر اولین کارهای موفق کولانی روی لوازم بهداشتی و ظروف غذاخوری بوده است.

در اواخر دهه هفتاد، فن آوری لازم جهت ساخت محصولات ارگانیک با استفاده از طراحی به کمک کامپیوتر، مهندسی و ساخت در دسترس قرار گرفت. در ابتدا در صنایع فضایی پیشگام بود و سپس در صنایع ماشین سازی، CAD-CAM (طرح با کمک کامپیوتر، ساخت با کمک کامپیوتر)، که در ابتدا فرآیندی طاقت فرسا و پرخرج بود که فقط برای برنامه های دفاعی و سیکل های طولانی تولید در صنعت ماشین سازی مناسب بود.

در ابتدای دهه هشتاد رقابت سنگینی مابین نویسندگان و فروشندگان نرم افزار و سازندگان کامپیوتر درگرفت که در نتیجه آن نه تنها نرم افزار های طراحی بسیار بیشتر و استفاده از آنها راحت تر نیز شد، بلکه هزینه آنها نیز پائین آمد. در نتیجه استفاده از آنها در صنایعی که طرح و توسعه در خدمت محصولاتی با سیکل زندگی کوتاه تر بود، مانند دوربین، ضبط صوت، تلویزیون و حتی پارچه های سفید نخی گسترش یافت.
 
در سال 1992 امیلیو آمباسز آخرین طرح پیشنهادی محصول خود را با نام "سافت تک" ارائه داد که مجموعه ای از پوشش های تلویزیونی، نوت بوک کامپیوتر و رادیو ضبط قابل حمل بود که تماماً در جعبه های چرمی نرم با دیواره قابل انعطاف پوشانده شده بودند. دوباره زوایای زمخت و روکش های سفت محصولات از میان رفته و نگاه های سنتی با بی نقصی طرح را بی ارتباط دانسته اند. استفاده از این محصولات بسیار راحت بوده و با همان حس شخصیتی مانند لباس های خوب دوخته شده و استادکاری سنتی اشیاء دست ساز آمیخته شده بودند.
 
ژاپنی ها فرهنگی دارند که به آنها می گوید محصولاتی با استایل ارگانیک زیبا هستند و به آنها توضیح می دهد که چرا بازار داخلی برای دوربین های Canon باید وجود داشته باشد؛ اما این توضیح را نمی دهد که چرا سازندگان ژاپنی و طراحانشان باید در ساخت آنها بسیار خوب عمل نمایند. توجه به جزئیات هنری که از مکتب مینیاتورسازی به دست می آید -که در بونسای (درخت کوچک گلدانی ژاپنی ها) بسیار واضح است- به طراحان این توانایی را می دهد تا محصولاتی را بسازند که قلب های ما را برباید نه آنکه پیشرفتی فنی داشته باشد و نه آنکه وهمی استایلی باشد؛ بلکه با توانایی آنها در ایجاد حس راحتی خیال زمانی که در دستان ما هستند و اینکه در قفسه های ما خوب نشان داده می شوند.

واتارو ناگاساکا تأکید می نماید که "طراحی ارگانیک، طراحی است که از ژاپن گرفته شده است." فرم هایی که بر روی فنجان ها و وسایل غذاخوری در سادو (مراسم چای خوری ژاپنی) استفاده می شوند مطمئناً مثال هایی از طراحی است که در دست انسان جا می شود. آنها طراحی بدیع ژاپن هستند. طراحی ارگانیک براساس ایدئولوژی هماهنگ نمودن با طبیعت است که مشخصه بارز فرهنگ ژاپنی است. (denoblet1993: 290)
 
واتارو ناگاساکا که مدیر Canon و مسؤل شبکه طراحی توکیو، پروژه تحقیقاتی طراحی مشترک است که توسط سونی، نیسان، ان ای سی (NEC) و کانون بنیان نهاده شده است. نظرات او تأیید می نماید که هجوم طراحی ارگانیک که باعث ایجاد تی 90 گشت، درواقع تأکید آگاهانه چیزی است که در طراحی ژاپنی غوطه ور است. "طراحی ارگانیک دوربین های کانون که در تی 90 خود را نشان داده اند، طراحی اکثر کمپانی های سازنده دوربین را تحت تأثیر قرار داده است."

او همچنین می افزاید: "طراحی وسایل خانگی الکترونیکی، محصولات صوتی و ماشین های اداری را نیز تحت تأثیر قرار داده است. من می توانم بگویم که این حقیقت ها، ارزش طراحی ارگانیک Canon را نشان می دهد. ما به دنیای واقعی، با تصویر سازی کامپیوتری در هزاره سوم قدم می گذاریم. آپارتمان ها فقط برای زندگی کردن نیستند، حمل و نقل لزوماً برای آن نیست تا از نقطه الف به ب برسیم و حمل فیزیکی دیگر لزومی ندارد.
محصولاتی که در چنین منظره ای مناسب اند جعبه هایی مربع شکل فرسوده متعلق به 10 سال پیش نیستند: صفحات تلویزیون می تواند چند سانتیمتر پهن تر باشد و یا آنکه جزئی از متریال واقعی دیوار آپارتمان باشد، فرها مانند سینی های سرو نقره ای سنتی باید برای آنکه در آشپزخانه های ما مکانی داشته باشند هنری باشند، ماشین ها باید تصویری ذهنی از صاحب ماشین را نشان دهند."

برای مشاهده مقاله دیگری در همین زمینه به آدرس زیر مراجعه نمایید:
http://www.newdesign.ir/search.asp?id=219&rnd=6518

منابع:
 Bangart،albert/colani: fifty years of designing the futher/thames & Hudson/2004
 Lovegrove، ross/supernatural/phaidon/2004
 jocelyn،denoblet/Industrial design reflection of a century/flammarion/1993
 اصل فلاح،مهدی /جزوه ی تاریخ طراحی صنعتی/ دانشکده کاربردی دانشگاه هنر/1386
 http://www.colani.ch/index.html
 http://www.colani.de/index.html
 http://www.bangertverlag
 

تهیه شده در: http://www.newdesign.ir/content/?id=463&rnd=8131