هدف در این مقاله توضیحاتی درباره ی در کنسرو بازکن است -که البته در حیطه ی محصولات خانگی می گنجد- که به این بهانه درباره ی تاریخچه ی مختصری از کنسرو نیز پیش از آن، برای درک احساس نیاز به این وسیله، توضیحاتی خواهد آمد.

معادل انگلیسی این دو کلمهcan و can opener می باشد و در فرهنگ های لغات گوناگون هر یک از اسباب های گوناگون جهت بازکردن در بطری و کنسرو، «در بازکن » معنا شده است. کنسرو طبق فرهنگ دهخدا «ماده ی خوراکی است که آن را به صورت استریلیزه در قوطی یا محفظه ی کاملا مسدود نگه داری می کنند»

چگونگی اختراع کنسرو:
در الزامات جنگ های ناپلئون، نکته ای که مورد توجه ی شیمی دان ها قرار گرفت این بود که سربازان مخصوصا ملوانان همواره دچار مضیقه ی غذایی بودند. اینان معمولا مجبور بودند برای مسافرت های دوردست مقداری مواد غذایی همراه ببرند. از آنجا که ممکن نبود همواره گوشت تازه در اختیار داشته باشند، از قدیم راضی بودند که به گوشت خشک یا نمک سود و یا دودی قناعت کنند. گوشت نمک سود، مربا و پنیر تنها غذاهایی بودند که می شد مدت مدیدی نگه داشت و برای مسافرت های دور دست مناسب می نمود.

مشکلات بسیاری که از مصرف رژیم غذایی محدود ایجاد می شد و اختلالاتی که در حالت سربازان به وجود می آمد وقتی به خوبی محسوس شد که جنگ تعمیم یافت و خطوط ارتباطی طویل تر شد و به حکم اجبار از سریازان می خواستند که مواد غذایی را برای مدت بیشتری به همراه داشته باشند. دولت ناچار رو به سوی مخترعین آورد و پاداشتی به مبلغ 12000 فرانک، برای کسی که بتواند وسیله ای به دست آورد که گوشت و سبزی ها خاصیت غذایی و تارگی خود را در مدت چند ماه کاملا حفظ کنند، معین کرد.

این جایزه در سال 1810 نصیب نیکلا آپر گردید. این شخص که سابقا در کوچه ی لومبار، دکان شیرینی فروشی داشت، در نتیجه ی الزامات حرفه ی خویش و هم در نتیجه ی تجاربی که از چند سال شاگردی در سرداب های شربت سازی ناحیه ی شامپانی به دست آورده بود، به فکر افتاد تا راه جدیدی برای حفظ مواد غذایی به دست آورد. این شخص با خود اندیشید که چون عموما مواد مخمر باعث فساد غذایی یا نباتی می شوند، آیا نمی توان با گرم کردن آن مواد غذایی مخمرهای مربوطه را معدوم کرد؟ این الهام باعث شد که آپر از سال 1795 به بعد برای حفظ مواد غذایی آنها را در شیشه هایی قرار دهد و سر شیشه ها را با نهایت دقت می بست و آنگاه شیشه ها را در دیگ قرار می داد و می جوشاند.

تصادفات جنگ باعث شد که برخی از این شیشه ها به دست سربازان انگلیسی بیفتد. متخصصان انگلیسی این شیشه ها را با نهایت دقت مورد امتحان قرار دادند و در سال 1812 کارخانه ای برای تهیه کنسرو با همین روش تأسیس کردند. اما مردم انگلیس که بیش از فرانسویان اهل عمل بودند خیلی زود متوجه شدند که شیشه برای این کار مناسب نیست، زیرا شیشه جسمی سنگین، وزین و شکننده. پس در صدد بر آمدند که فلز را جانشین آن کنند و در سال 1814 اولین قوطی های کنسرو با آهن سفید از کارخانه ی دونکین و هان خارج شد.

اما این جعبه ها آنقدر مستحکم بودند که باز کردن آنها بیشتر کار پیشه وران آهنکار بود تا خانه داران، و برای باز کردن آنها، قطعا باید مجهز به پتک و قیچی سنگ بری می بودند. برای حل این مشکل در طی سال ها در بازکن های متفاوتی تولید و به بازار عرضه شده است و شاهد یک روند تکاملی در آنها می باشیم.

انواع در کنسرو باز کن:
نوعی از این سری محصولات که امروزه نیز هنوز در طی سال ها استفاده می شود، به صورت یک اهرم برش است. نوعی دیگر با داشتن چرخ دنده و مهره ی خروسکی از لبه ی کنسرو مانند ریل قطار استفاده می کند، پیش می رود و آن را گرد تا گرد می برد.این وسیله از دید طراحی، یک حرکت رو به جلو بود زیرا باعث شد نیروی لازم برای باز کردن قوطی کنسرو به مقدار زیادی کاهش یافت و سادگی طراحی، این اطمینان را ایجاد کرد که محصولی ارزان آماده ی تولید است.

در قوطی بازکن پلاستیکی لیفت اف (lift off can opener) جهش بلندتری در نوآوری طراحی بود. نکته کلیدی در طراحی این وسیله ی، دسته ی دو تکیه آن است که از یک چرخ دنده و دیسکی گردنده با قدری خارج از مرکزی نسبت به هم، تشکیل شده است. در نتیجه وقتی دو قسمت دسته کاملا" باز شوند، لبه های برش هم از یکدیگر فاصله می گیرند و با نزدیک شدن دو قسمت دسته به هم، لبه ها با همدیگر تماس پیدا می کنند.

نوع جدید تر این محصول با نیروی برق کار می کند و دارای قابلیت های دیگری همچون چاقو تیز کن نیز می باشد. از آنجا که این محصول برقی است بیشتر مایلیم تا آن را در گروه لوازم خانگی جای دهیم. انواع مختلف آن به صورت محصولات واردی در بازار وجود دارد.

در رابطه با خصوصیات کلی که از این محصول انتظار می رود می توان گفت در کنسرو باز کن باید:
- دارای فرم و ساختاری مناسب و زیبا برای هماهنگی با سایر محصولات آشپزخانه (مقوله ی ست شدن)
- با توجه به استفاده گر خاص خود (خانم خانه دار) به حداقل انرژی عضلانی نیاز داشته باشد.
- دارای قیمتی مناسب باشد
- دارای رنگ و فرمی مناسب مخصوصا جهت تمیز کردن و نظافت باشد
- دارای طراحی مناسب برای ایمنی و حفاظت برای کودکان باشد
- پدیده ی پرستیژ در محصولات برقی آن رعایت شود.

نویسنده: پردیس بهمنی، کارشناس ارشد آموزشی طراحی صنعتی، دانشگاه علم و صنعت ایران
منابع:
- روسو، پی یر، تاریخ صنایع و اختراعات، ترجمه حسن صفاری
- محمدی نژاد، فرامرز، فرایند طراحی محصول، انتشارات بامداد کتاب، 1381
- هاوکس، باری، طراحی محصول، ترجمه سید رضا مرتضایی، دانشگاه هنر 1382
منبع اینترنتی: http://www.articles.ir/article2287.aspx